Główny bohater filmu p.t. „American Psycho” w reżyserii Mary Harron wciąż wzbudza w publiczności wiele pytań i emocji. Ponadczasowa satyra cywilizacji oparta na podstawie książki Breta Eastona Ellisa pozostawia otwarte drzwi do interpretacji realizmu seryjnych morderstw.
Alicja Sobiech
Kim jest „American Psycho”?
Główny bohater filmu p.t. „American Psycho” w reżyserii Mary Harron wciąż wzbudza w publiczności wiele pytań i emocji. Ponadczasowa satyra cywilizacji oparta na podstawie książki Breta Eastona Ellisa pozostawia otwarte drzwi do interpretacji realizmu seryjnych morderstw.
Mary Harron
‹American Psycho›
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %  |
---|
Zaloguj, aby ocenić |
---|
|
Tytuł | American Psycho |
Dystrybutor | Syrena |
Data premiery | 20 października 2000 |
Reżyseria | Mary Harron |
Zdjęcia | Andrzej Sekuła |
Scenariusz | Mary Harron, Guinevere Turner |
Obsada | Christian Bale, Justin Theroux, Josh Lucas, Bill Sage, Chloë Sevigny, Reese Witherspoon, Samantha Mathis, Matt Ross, Jared Leto, Willem Dafoe, Cara Seymour, Guinevere Turner |
Muzyka | John Cale |
Rok produkcji | 2000 |
Kraj produkcji | Kanada, USA |
Czas trwania | 101 min |
WWW | Polska strona Strona |
Gatunek | thriller |
Zobacz w | Kulturowskazie |
Wyszukaj w | Skąpiec.pl |
Wyszukaj w | Amazon.co.uk |
Film wypełniony paranoicznym sadyzmem ukazuje losy tzw. yuppie (Young Urban Professional) – określenie określające pokolenie młodzieży w USA, które rozpoczęło pracę zawodową w latach 80. XX w. Dążyli oni do profesjonalizmu, indywidualizmu, życia w luksusie, kariery i sukcesu finansowego. Postać pierwszoplanowa w pewien sposób chce się do tej grupy społecznej wpasować, w inny chce się od niej wyróżnić. Sam tytuł filmu zawiera w sobie słowo psychopata, ale czy Patrick Bateman naprawdę nim jest?
Psychopatia to termin często używany do opisania osoby, która jest czarująca, manipulująca i pozbawiona empatii, ale nie jest to uznana diagnoza w „Diagnostycznym i statystycznym podręczniku zaburzeń psychicznych” (wyd. DSM-5). Pojęcie psychopatii było przedmiotem wielu dyskusji i kontrowersji wśród specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym i nie ma zgody co do jego definicji ani kryteriów diagnostycznych. Za to antyspołeczne zaburzenie osobowości (ASPD) jest uznanym zaburzeniem zdrowia psychicznego, które charakteryzuje się uporczywym wzorcem naruszania praw innych osób, w tym praw, norm społecznych i praw innych osób.
Jak można opisać głównego bohatera? Charyzmatyczny, miły, zabawny, lubiany przez kolegów z pracy… Jednak nie jest to prawdziwy Patrick Bateman. Sam główny bohater, mówi o sobie: „Jest jakaś idea Patricka Batemana. Coś w rodzaju abstrakcji, ale nie ma prawdziwego mnie. To tylko złudzenie… jakaś iluzja. I chociaż potrafię ukryć moje zimne oblicze… i choć możesz uścisnąć moją dłoń i czuć moją obecność… możesz nawet odczuć, że nasze style życia są porównywalne. Po prostu mnie tam nie ma”. Nakłada maskę, stając się uzdolnionym aktorem, którego nikt naprawdę nie zna i nikt nigdy nie pozna. Jedną z cech psychopatycznych wg znanego psychiatry – Roberta Hare’a jest powierzchowny urok. Ten właśnie urok ułatwia Batemanowi ukrycie prawdziwego ja.
Bret Easton Ellis
‹American Psycho›
Jedna z pierwszych scen, w której poznajemy Batemana przedstawia poranną rutynę tego 27-letniego bankiera. Głęboka pielęgnacja, maski z lodu, treningi oraz rozciąganie – Bateman zdecydowanie przykłada wielką wagę do swojego wyglądu. Główny bohater chodzi do kosmetyczki, na masaże, ubiera się w najlepsze garnitury i nie pozwala światu dostrzeżenia w nim jakichkolwiek niedoskonałości. Wszystkie te wielogodzinne, codzienne starania tłumaczy narcyzm, egocentryzm czy obsesja na własnym punkcie, która pozwala Patricikowi dorównać innym kolegom z pracy – osobom z wyższej klasy. Jego dbałość co do postrzegania własnej osoby przez osoby trzecie wykracza poza dbałość o wygląd zewnętrzny, skupiając się również na kontroli własnego środowiska, w tym osób, którymi się otacza. Jego narzeczeństwo z Evelyn – bogatą, młodą kobietą – ma na celu wyłącznie wpasowanie się do społeczeństwa yuppie.
Aby dostosować się do kultury postmodernistycznej Stanów Zjednoczonych, Bateman tworzy pewną publiczną personę, którą zakłada tak jak poranną maseczkę. Jedną z cech osób z ASPD jest bardzo dobre ukrywanie swoich prawdziwych cech czy myśli, trudno ich dostrzec, ponieważ niezwykle rzadko ukazują siebie, a nie swoja personę. Patrick odsłania swoje prawdziwe oblicze kilka razy w filmie swoim znajomym z pracy, Evelyn oraz Paulowi Allenowi. Jednak nikt go nie widzi ani nie słucha. Jego narzeczona nie zauważa jego prymitywnego rysunku morderstwa kobiety, nie słucha gdy opowiada o tym, że musi „zaangażować się w mordercze zachowania na masową skalę” – jest zajęta podziwianiem designerskiej bransoletki przyjaciółki. Społeczeństwo, podobnie jak Patrick, „nic nie czuje, w nic nie wierzy, oraz, poza tym, co czerpie z magazynów, nic nie wie”. Także w scenie poprzedzającej zabójstwo Paula Allena, znajomego z Wall St., Bateman mówi pijanemu znajomemu: „Lubię ćwiartować dziewczęta… Czy wiesz, że jestem kompletnie szalony?”. Ignorancja Paula w dostrzeżeniu „prawdziwej bestii” kończy się tylko błahym komplementem opalenizny Patricka. Protagonista żyje w krajobrazie anonimowości, wyobcowania i załamania komunikacji, gdzie wielu bohaterów spotyka się tylko dzięki pustej rezerwacji na kolację.

Patrick jest niezdolny do związku uczuciowego. Wykorzystuje partnerkę. Nie dba o uczucia Evelyn. Bateman nigdy nie słucha partnerki, a wręcz nie cierpi jej „brzęczenia w uchu”. Tak naprawdę widzimy ich razem spędzających czas tylko w miejscach publicznych – drogich restauracjach, brunchach czy imprezach. Osoby z cechami psychopatycznymi rzadko wchodzą w takie związki, a jak już, to tylko jeśli mają z tego korzyść. Są one raczej nietrwałe, ponieważ nawiązanie takiej relacji nie jest dla nich łatwe, a podtrzymanie go – prawie niemożliwe. Preferują bezosobowy stosunek do życia seksualnego, przedmiotowe traktowanie partnera. Tak samo Bateman wynajmuje prostytutki z niższych klas, poniża je, bije, a podczas stosunku skupia się wyłącznie na sobie, podziwiając się w lustrze. Nikt nie zna Patricka, niezależnie czy jest z nim w związku, czy nie. Nasuwa to pewną myśl, że Bateman jest niezdolny do głębokich uczuć, głównie miłości czy współczucia.
W badaniu przeprowadzonym przez dr. Fallona w 2012 roku u osób, u których zdiagnozowano psychopatię, zaobserwowano mniejszą grubość istoty szarej w przedniej części kory przedczołowej i biegunach skroniowych. Ta anomalia może tłumaczyć brak empatii i trudności w przyjęciu na siebie poczucia winy. Apatia pojawia się w wielu scenach, nie tylko w stosunku do ludzi. Podczas jednej z nich, Patrick bez żadnych obiekcji włożyłby kota do bankomatu, gdyby nie sprzeciw starszej pani, którą następnie po prostu zabija. Jak inne osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości, jest on impulsywny, nie myśli o konsekwencjach swoich działań. Bateman przede wszystkim nie ma poczucia winy – co jest podstawową cechą psychopatyczną.

Jedną z cech osobowościowych Batemana jest skłonność do manipulacji oraz patologicznego kłamania. Jedną z jego ofiar manipulacji jest Courtney – narzeczona jego znajomego z pracy – Luisa. Gdy Patrickowi nie udaje się przekonać kobiety do wspólnego wyjścia, proponuje kolację w najlepszej restauracji Dorsii, do której nie da się dostać rezerwacji. Manipuluje półprzytomną kobietę, wiedząc, że jest ona pod wpływem psychotropów, że na kolacji obecnie jest w Dorsii, chociaż jest to inny lokal. Gdy Courtney się pyta, czy to na pewno owe miejsce, Patrick znowu kłamie. W następnej scenie każdy w jego pracy wie, gdzie udało mu się zdobyć rezerwację i imponuje to każdemu z nich – przedstawiciele środowiska yuppie. Bateman kłamie regularnie, czy to w błahych sprawach, czy gdy znajduje się w trudnej sytuacji. Jego stałą wymówką, którą nikt nigdy nie kwestionuje, jest powiedzenie: „Muszę oddać kasety do wypożyczalni”. Nawet jeśli nie ma to kompletnego sensu w danej sytuacji.
Przełomową pracą w dziedzinie psychopatii jest „Maska zdrowia” Harleya Clackeya. Według autora psychopata odznacza się niezróżnicowaniem granicy między rzeczywistością a fikcją, prawdą a kłamstwem. Jest wiele scen, które można uznać za fikcję, chociażby scena z kotem, w której na bankomacie wyświetla się napis: „Nakarm mnie bezpańskim kotem”. Co wydaje się być myślą Patricka, ale z rzeczywistością mieć niewiele wspólnego. Kolejnym sprzecznym aspektem jest morderstwo Paula Allena, do którego Bateman przyznaje się telefonicznie swojemu adwokatowi. Jednak scenę później prawnik oznajmia, że to niemożliwe, ponieważ jadł kolację z Paulem. Patrick nie wierzy, uważa to za kłamstwo. Sam już nie wie, jakich czynów się dopuścił, a jakich nie. Nie ma żadnych śladów po morderstwach, ciała znikają z mieszkania, plamy krwi na holu wyparowują. Nikt nie reaguje jak powinien; Luis widząc worek z ciałem pyta głównego bohatera, skąd ma taki śpiwór. Nikt też nie słyszał piły elektrycznej, krzyków, wołania o pomoc na holu apartamentu, w którym Bateman zabił jedną z kobiet. Film pozostawia otwarte drzwi do interpretacji, co się naprawdę wydarzyło. Mając powyższe na uwadze, możemy z pewnością stwierdzić, że Patrick Bateman jest zagubiony w tym co jest prawdą, a co jego kłamstwem.

Patrick jest niezdolny do dostosowania się do norm społecznych w odniesieniu do zgodnych z prawem zachowań. Zabija wiele kobiet, współpracowników. Sam mówi, że „Czuję chęć zabijania, jestem na granicy szaleństwa. Czuję, jak zsuwa się moja maska człowieczeństwa”. Okalecza i napada bezdomnego oraz swojego współpracownika. Jest oszustem, używa różnych tożsamości, aby zatuszować swoje przestępstwa. Jego drażliwość i agresywność są wyrażane poprzez powtarzające się bójki. Chociażby gdy jego nowa wizytówka w pracy okazała się gorsza od innych, Patrick zaczyna się pocić i chce jak najszybciej się na czymś wyżyć. Takie zachowanie prowadzi go często do lekkomyślnego i niebezpiecznego zachowania, nie dbając przy tym o własne bezpieczeństwo.
Podsumowując, w filmie „American Psycho” postać Patricka Batemana jest przedstawiana jako posiadająca cechy, sugerujące obecność zaburzenia osobowości antyspołecznej (ASPD). Charakteryzuje się to trwałym wzorcem ignorowania i naruszania praw innych, w tym prawa, norm społecznych i praw innych osób. Niektóre cechy związane z psychopatią, takie jak brak empatii, poczucia winy czy brak wyrzutów sumienia, mogą pokrywać się z kryteriami ASPD. Główny bohater jest niezdolny do dostosowania się do norm społecznych, impulsywny, skłonny do manipulacji, kłamstw, oszustw oraz angażujący się w niebezpieczne sytuacje. Jest niezdolny do głębokich uczuć, egoistyczny, przy czym charyzmatyczny, nie odróżnia prawdy od kłamstwa oraz posiada powierzchowny urok. Ważne jest jednak pamiętanie, że jest to fikcyjne przedstawienie i nie powinno być używane jako podstawa do wyciągania wniosków dotyczących rzeczywistych stanów zdrowia psychicznego.

Literatura cytowana:
- Czajkowski, Wojciech, and Patryk Pokornicki. „Psychopatic Traits in Interpersonal Relation.” Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje 35, no. 35 (September 30, 2019): 9–36. strona www.
- Anna Mikołajczyk, «"Zła” osobowość: deficyty w przyswajaniu norm moralnych jako wyznacznik osobowości psychopatycznej», Kultura i Wychowanie, 2013, 5, , s. 104-120
- Fallon, J. H. (2013). „The psychopath inside: a neuroscientist’s personal journey into the dark side of the brain”. New York, Current.
- American Psychiatric Association (2013) „Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders”, 5th edn (DSM-5). Washington, DC: APA.
- Cleckley H. (1976) „The Mask of Sanity: An Attempt to Clarify Some Issues about the So-called Psychopathic Personality”, 5th edn. St. Louis, MO: Mosby.
- Hare R. D., Hart S. D., Harpur T. J. (1991) „Psychopathy and the DSM-IV Criteria for Antisocial Personality Disorder”, Journal of Abnormal Psychology 100: 391–8.